Dział O JURZE - Środowisko naturalne - Geologia

Wyżyna Krakowsko - Częstochowska jest fragmentem monokliny śląsko - krakowskiej, rozciągającej się na przedpolu Karpat. Od zachodu sąsiaduje z zapadliskiem górnośląskim, jego południowę granicę stanowi dolina Wisły będąca częścią zapadliska przedkarpackiego. Cała płyta zapada się pod kątem około 8 stopni w kierunku (pod osady) Niecki Miechowskiej. W części północnej Jura zbudowana jest z utworów mezozoicznych tworzących sztywną płytę o miąższości osadów do 400m, część południowa o bardziej skomplikowanej budowie została ukształtowana w trzeciorzędzie - orogeneza alpejska, tworzy ją cały zespół rowów i zrębów tektonicznych. Utwory starsze decydujące w znacznej mierze o cechach krajobrazu pokryte są płasko leżącymi osadammi trzecio- i czwartorzędu, które wypełniają obniżenia terenu, osiągając miąższność do 70m w pradolinie Przemszy.

Utwory geologiczne dzisiejszej Jury można podzielić na dwie zasadnicze części :
1. utwory znane z wierceń geol., nie spotykane w odkrywkach naturalnych bądź sztucznych
- są to głównie sfałdowane skały magmowe i wulkaniczne pochodzące z prekambru, kambru, ordowiku, syluru i dolnego dewonu
2. utwory znane z odkrywek - krótka charakterystyka poniżej

Dewon, dolny karbon

Oceaniczne osady wapieni i dolomitów - słynne "czarne marmury" z Dębnika

Karbon

Stopniowo oceany ustępują, powstają płytkie morza i zalewiska, następuje bardzo intensywny rozwój roślin. W tym samym czasie trwa orogeneza hercyńska - mają miejsce znaczne ruchy tektoniczne i wzmożona erozja, której produkty pokrywają butwiejące szczątki roślin dając początek pokładom węgla - południowa część Jury.

Perm

Od końca karbonu, przez cały perm, aż do początku triasu cała Wyżyna beła obszarem lądowym. Miały wtedy miejsce bardzo intensywne procesy erozyjne, efektem których są piaskowce i iły o charakterystycznym czerwonawym zabarwieniu(perm często nazywany jest czerwoną pustynią) W dzisiejszej południowej części Jury często natkniemy się na skały pochodzenia wulkanicznego - porfiry, diabazy, melafiry czy tufity - są to świadectwa permskich zjawisk wulkanicznych.

Trias

W tym okresie Jurę stopniowo zalewało morze, które zasięg maksymalny przypada na środkowy trias. Wykształciły się wtedy bardzo charakterystyczne: wapienie muszlowe, oraz w efekcie licznych procesów mineralizacji powstają dolomity kruszconośne z bogatymi złożami rud srebra, cynku i ołowiu(galmanu) - okolice Olkusza, Sławkowa i Bukowna. Z górnego triasu pochodzą łupki,czerwone iły(kajper) i iłołupki(retyk).

Jura

Jura, to poza dolno jurajskimi limnicznymi i lagunowymi osadami piaskowców i iłów, postępujący zalew ciepłego morza jurajskiego. W górnej jurze powstają najbardziej charakterystyczne dla dzisiejszego krajobrazu wapienie skaliste i wapienie płytowe. Utwory te obfitują w liczne skamieniałe szczątki organizmów - głównie gąbek, jeżowców i amonitów zamieszkujących morza sprzed ~160 mln lat. Bardzo charakterystyczne jest czerwonawe, rdzawe zabarwienie utworów środkowej jury będące wynikiem występowania związków żelaza - syderytów. Podobnie współczesne produkty wietrzenia utworów jurajskich mają rdzawe zabarwienie.
Więcej o osadach jury znajdziesz w tekście: jurajskie skamieniałości

Kreda

Po krótkiej fazie lądowej na początku kredy (alb) był to okres stopniowego wynoszenia terenów dzisiejszej Wyżyny. Przeważająca część osadów kredowych - margle, opoka kredowa została zerodowana, zachowały się tylko izolowane płaty na pograniczu Jury i Progu Lelowskiego.

Paleogen i neogen (trzeciorzęd)

Mają wtedy miejsce dwa zasadnicze wydarzenia :
1. orogeneza alpejska w sposób zasadniczy kształtująca południową część Jury - powstają Rów Krzeszowicki i Garb Tenczyński o typowej zrębowej budowie, oraz w czasie zalewu mioceńskiego znaczna część obniżeń zostaje wypełniona grubą warstwą utworów ilastych. W części północnej tworzy się rzeźba krawędziowa (kuesty).
2. bardzo intensywny rozwój powierzchniowej rzeźby krasowej i jaskiń, w dużej mierze decydujący o dzisiejszej morfologii terenu.

Czwartorzęd

Uogólniając można powiedzieć, że był to najchłodniejszy okres w dziejach Jury. W czasie licznych zlodowaceń (poza najpopularniejszą teorią o 4 głównych zlod. część świata naukowego przychyla się do poglądu o 9-11 zlod. na terenie dzisiejszej Polski) Główny grzbiet tzw. "Jurajska oaza śródlodowa" od okolic Olsztyna po południową krawędź Wyż. Olkuskiej był wolny od lądolodu, tylko nieliczne loby wdarły się w głebokie pradoliny krasowe, ale pozostawała pod jego silnym oddziaływaniem, czego efektem jest warstwa osadów rzecznolodowcowych osiągająca miąższność do 70m, oraz w części południowej i wschodniej, kilkumetrowe osady lessów.
Z wyjątkiem nielicznych fragmentów gdzie podaję autora, wszystkie teksty, zdjęcia, kod i layout na stronach www.jurapolska.com, www.jurapolska.pl, www.kajakiempopilicy.pl są mojego autorstwa i wykorzystanie ich na jakimkolwiek polu możliwe jest tylko i wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody.

JuraPolska.com - z nami poznasz Jurę


2001-2024 © Michał Demel
tel. 692 47 58 25 lub 602 29 58 24
JuraPolska.com & KajakiemPoPilicy.pl